Nằm cách Hà Nội khoảng 48km, Thổ Hà là một làng cổ với lịch sử hàng trăm năm làm gốm. Những sản phẩm chất lượng đã tạo nên tiếng vang cho nơi đây. Ngoài ra, làng nghề Gốm Thổ Hà còn sở hữu quần thể kiến trúc đặc biệt mang đậm dấu ấn văn hoá đồng bằng Bắc Bộ.
Một trong những chiếc nôi của nghề gốm
Làng nghề gốm Thổ Hà có lịch sử từ thế kỉ 12. Xưa kia, đây từng là một trong ba trung tâm gốm cổ xưa nhất Việt Nam, là một trong những chiếc nôi của nghề gốm.
Làng nghề Thổ Hà từng là một thương cảng tấp nập những thuyền bè ngược xuôi. Những chiếc thuyền xuôi dòng Như Nguyệt, mang những sản phẩm chất lượng đi khắp mọi nơi.
Gốm Thổ Hà mang những nét độc đáo, không tìm thấy ở những sản phẩm khác. Gốm Thổ Hà không dùng men mà dùng thứ đất dẻo kỳ diệu nung cho đến chảy ra men tự nhiên. Nó có độ sành cao, không thấm nước, tiếng kêu như chuông. Độ bền của gốm Thổ Hà cao. Dù chôn trong đất hay ngâm trong nước vẫn giữ được hình dạng.
Vào thế kỷ 14, với những sản phẩm chất lượng nổi danh thiên hạ, nghề gốm ở Thổ Hà phát triển rực rỡ. Sự phát triển mạnh mẽ đó đã giúp cuộc sống người dân khá giả hơn. Họ cũng xây dựng được những quần thể kiến trúc đình, chùa uy nghi, vẫn còn lưu dấu đến ngày nay.
Câu chuyện về ông tổ làng nghề gốm
Tiến sĩ Đào Trí Tiến vẫn được lưu truyền là ông tổ làng nghề gốm Thổ Hà. Ở cuối thời nhà lý, ba ông Đào Trí Tiến, Hứa Vĩnh Cảo và Lưu Phong Tú là ba quan trong triều. Vào những năm 1960-1127, ba ông được cử đi sứ Bắc Tống.
Sau khi hoàn tất những nhiệm vụ, ba ông trở về nước. Nhưng trên đường qua Thiều Châu, Quảng Đông có bão lớn, ba ông phải nghỉ lại đây.
Tại Thiều Châu, có làng nghề gốm vang danh. Ba ông đã có cơ hội đến thăm và học được kỹ thuật làm gốm đó. Sau khi về nước, Hứa Vĩnh Cảo truyền nghề làm gốm trắng cho Bát Tràng. Tiến sĩ Lưu Phong Tú truyền nghề làm gốm sắc vàng cho Phù Lãng (Bắc Ninh). Và Đào Trí Tiến truyền lại nghề làm gốm sắc đỏ thẫm cho người dân Thổ Hà.
Hàng năm, người dân vẫn tổ chức lễ dâng hương ba ông Tổ nghề gốm để tưởng nhớ công ơn.
Những kiến trúc cổ còn lưu giữ
Đến tham quan làng gốm Thổ Hà, du khách vẫn bắt gặp nhiều di tích cổ còn lưu giữ. Những di tích cổ mang đậm giá trị bản sắc văn hoá truyền thống Việt Nam. Những kiên trúc kiên cố đều được xây dựng bằng gạch nung và sành đắp không tráng men. Dấu vết thời gian đã qua bao nhiêu năm, nhưng làng Thổ Hà vẫn giữ nguyên vẹn những kiến trúc cổ kính, giá trị.
Ngôi Đình Thổ Hà
Đầu tiên trong đó phải kể đến ngôi đình Thổ Hà, từng nổi tiếng khắp Kinh Bắc. Đình Thổ Hà được xem là bông hoa quý giá của nghệ thuật chạm khắc Việt Nam. Những nét chạm khắc tinh xảo với đề tài “tứ linh, tứ quý”. Những hoa văn cách điệu độc đáo với rộng phượng ẩn hiện hài hoà cùng hoa lá, con người. Ngôi đình này cũng được xếp hạng là di tích Kiến trúc, Nghệ thuật cấp Quốc Gia.
Đình Thổ Hà được xây dựng vào năm 1692, dưới thời vua Lê Hy Tông. Đình Thổ Hà là ngôi đình cổ thứ hai ở Bắc Giang. Trong đền thờ thành hoàng làng Lão Tử và tổ sư nghề gốm Đào Trí Tiến.
Ngôi chùa cổ Thổ Hà
Dấu ấn xưa còn vương vấn trên ngôi chùa cổ Thổ Hà. Chùa Thổ Hà còn có tên gọi là “Đoan Minh Tự.” Ngôi chùa này cũng vinh dự được công nhận là di tích lịch sửv văn hoá cấp quốc gia. Chùa Thổ Hà có diện tích lớn. Chùa bao gồm cổng tam quan, gác chuông và tiền đường. Gác chuông và tiền đường đều được chạm khắc tinh xảo và lộng lẫy. Đến bây giờ, chùa Thổ Hà vẫn còn lưu lại nhiều hiện vật cổ bằng gốm: bát hương, chĩnh, ang,…
Văn chỉ Thổ Hà
Một đặc sắc trong kiến trúc của làng Thổ Hà phải kế đến văn chỉ, cái nôi của nền học thức Thổ Hà. Văn chỉ làng Thổ Hà được xây dựng vào thế kỷ 17. Tại đây thờ Khổng Tử cùng 72 vị tiên hiền khác. Địa điểm này thu hút rất đông khách trong và ngoài làng. Đặc biệt vào mùa thi cử, các sĩ tử coi đây là một điểm tâm linh, lễ bái với lòng thành mong đỗ đạt. Vào ngày 28/2/1999, Văn chỉ làng Thổ Hà cũng được công nhận là Di tích lịch sử văn hoá.
Những con đường, những bức tường
Đi sâu vào trong làng, hoài niệm một thời xưa cũ càng tái hiện rõ nét hơn. Ngôi làng cổ kính, mộc mạc với những ngõ nhỏ uốn quanh. Men theo những ngõ nhỏ heo hút, du khách bắt gặp màu đỏ của thứ gạch cũ kĩ xung quanh. Những bức tường vẫn còn sót lại nguyên vẹn những mảnh gỗ xưa kia. Hồn gốm dường như vẫn còn đọng mãi dẫu bước đi tàn nhẫn của thời gian.
Xem thêm:
[Du lịch Bắc Giang] Đắm say hương rượu làng Vân Hà
[Khám phá Bắc Giang] Chùa Đức La, viên ngọc sáng của nền Phật Giáo
Tuy không còn phát triển mạnh về nghề gốm, làng cổ Thổ Hà vẫn là một điểm thu hút du khách bởi những dấu vết xưa còn lưu lại. Chính cái vẻ cổ kính, thuần Việt, cái thuần hậu, chân thành của con người nơi đây đã tạo nên nét đẹp còn mãi với thời gian của làng Thổ Hà.
